Reviews

Mae J. Elwyn Hughes wedi diweddaru ei Canllawiau Iaith a Chymorth Sillfau (a gyhoeddwyd gyntaf yn 1984). Y canlyniad yw llawlyfr hwylus sy’n cynnig rhyw 2,500 o gyfarwyddiadau ar wahanol fathau o anawsterau iaith. Cryfder y gwaith yw ei fod wedi ei seilio ar brofiad J. Elwyn Hughes yn bennaeth Adran y Gymraeg yn Ysgol Dyffryn Ogwen, Bethesda; mae’n gwybod yn iawn pa broblemau iaith sy’n poeni. Nid yw’n pentyrru rheolau, ond yn hytrach yn rhoi cyfarwyddiadau ac enghreifftiau ymarferol. Mae’r rhan fwyaf o’r awgrymiadau’n ymwneud â sillafu. I’r sawl sydd am ysgrifennu Cymraeg ffurfiol iawn, mae yma fôr o wybodaeth am bethau bach sy’n poeni pawb. Dylai problemau dyblu ‘n’ ac ‘r’, ble i osod acenion, pryd mae defnyddio ‘h’ o flaen ‘r’ ac ‘n’ ddiflannu. Mae’r fersiwn newydd dipyn yn fwy hwylus na’r hen. Yn lle trafod mewn tair adran, cyfunwyd y cyfan yn nhrefn yr wyddor, ac mae blychau gwyrdd yn tynnu sylw at drafodaethau ar eiriau penodol. Nid yw’r ateb i bopeth yma. Ffurfiau berfol Cymraeg ffurfiol iawn a geir yn y llyfryn, er y nodir bod ‘tuedd y dyddiau hyn i ysgrifennu’ rhai ffurfiau Cymraeg Cyfoes fel ‘maen nhw’. Gall hyn fod yn dra chymysglyd i ddisgyblion ac i rai sy’n dysgu’r iaith. Mae’n drueni, felly, wrth lunio’r diweddariad hwn, nad oes yma drafodaeth ar y ffurfiau Cymraeg Cyfoes sydd bellach yn cael eu harfer yn llawer helaethach na rhai o ffurfiau berfol diflanedig Cymraeg ffurfiol iawn. Sonnir yma’n gyson am ddefnyddio un ‘n’ o flaen ‘as’, ond pa mor aml y clywn ‘cychwynasom’? ‘Cychwynnon ni’ sy’n gyffredin bellach. I nodi rhai enghreifftiau: cawn wybod gan JEH fod ‘chwerthinais’ yn anghywir, ond hon yw’r ffurf a gynigir yn Gramadeg Cymraeg Cyfoes (Uned Iaith Genedlaethol Cymru, CBAC); ‘darganfyddais’ a nodir yn GCC, ond mae JEH yn gwrthod y ffurf hon. Mae geiriaduron safonol Cymraeg yn amrywio hefyd yn eu sillafu. Ceir ‘rhagweld’ yng Ngeiriadur yr Academi, a derbynnir hyn gan JEH. ‘Rhag-weld’ sydd yn Orgraff yr Iaith Gymraeg ac yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru. Derbynia JEH ‘lori’ a ‘lorri’ er bod OYIG yn nodi ‘lorri’. Mae J. Elwyn Hughes ei hun yn ymwybodol o’r angen am sefydlu ‘Adran Safonau Iaith’ i safoni ffurfiau. Pa radd o sancteiddrwydd y dylid ei rhoi ar orgraff iaith? Yn ddiweddar cafwyd ymdrech i symleiddio a chysoni sillafu Almaeneg, er bod rhai llenorion yn ffyrnig yn erbyn hyn. A ddaeth yn bryd i ni symleiddio orgraff y Gymraeg? Byddai gweld ‘rr’ ac ‘nn’ yn diflanu’n beth anifyr i academyddion, a byddai hyny’n anymunol i rai sy’n honi bod orgraff yn ddigyfnewid, ond byddai canoedd o ddisgyblion wrth eu bodd! Nes i hyny ddigwydd, bydd digon o alw am Canllawiau Iaith a Chymorth Sillafu.
*Heini Gruffudd @ www.gwales.com*