Reviews

Mae’n amlwg bod gan Roger Boore ddealltwriaeth eang a chynhwysfawr o hanes Rhufain, yn enwedig yn y cyfnodau cynnar. Wrth iddo grwydro strydoedd Rhufain mae’n adrodd hanes ymerawdwyr a phabyddion, a chymaint o adeiladau, gwaith celf a cherfluniau’r ddinas. Mae’r darn am hanes uno’r wlad yn arbennig o ddiddorol, yn enwedig rôl teyrnas Sardinia yn y 19eg ganrif a sut y tynnwyd Fenis a Thaleithiau’r Pab i mewn i’r wlad newydd. Mae’r stori am ddwy long ryfel Brydeinig yn gwylio harbwr Marsala yn ddifyr – yno yn unswydd i ofalu am eiddo cwmni o Brydain oedd yn allforio’r gwin melys i Lundain.

Mae’r awdur yn amlwg yn dwlu ar hanes cynnar Rhufain, gan roi i ni fanylion arweinwyr yr ymerodraeth megis Nero, Vespasianus a Vitellius, a thynged erchyll cymaint ohonynt – fel Galba a gollodd ei ben ar ôl rheoli am 207 o ddyddiau yn unig. Roedd ei elyn Otho yn gyfrwys!

Gan neidio'n sydyn o'r bedwaredd ganrif, y mae Boore yn ein tynnu’n ôl i’r presennol ac fe gawn rannu hufen iâ gydag e a’i wraig a chael stori fach fywiog – fel hanes y cwpwl cefnog o Awstralia y bu iddyn nhw eu cyfarfod ger y Grisiau Sbaenaidd. Mae stori ymweliad yr awdur a’i wraig yn hanesion bachog ac mi fydden i wedi hoffi darllen mwy ohonynt, ac efallai cael mwy o ddarlun o’r ddinas trwy eu llygaid hwy.

Y mae manylder yr hanes cynnar yn y llyfr ychydig yn rhy fanwl ar adegau, ond wedyn mae’r darllenydd yn cael clywed o ble daw’r ymadrodd “canu’r crwth tra bod Rhufain yn llosgi”, ac mae storïau’r baddondai a beth fyddai yn digwydd mewn cyfleusterau cyhoeddus yn lliwgar iawn.

Un o’r darnau eraill oedd yn fyw iawn oedd hanes y traciau rasio a sioeau’r bwystfilod a gludwyd i Rufain er mwyn eu harddangos ac yna eu hela a’u lladd yn gyhoeddus. A’r gladiatoriaid hynny rydym yn eu cysylltu â’r Rhufain hynafol – mae eu hanes yn gaethion yn cael eu prynu am eu nerth corfforol yn tanlinellu creulondeb eithriadol y cyfnod.

Mae yma lawer iawn o hanes a chronoleg gynhwysfawr o gyfnod cynnar sy’n ddiarth i gynifer ohonom ac mae’r awdur yn amlwg wrth ei fodd gyda’r oes, a hefyd wrth ei fodd yn rhannu’r wybodaeth gyda ni. Yn bersonol mi hoffwn weld hanes mwy diweddar y wlad yn cael yr un driniaeth fanwl ond mae’n bosib iawn bod hynny ar y gweill mewn cyfrol arall – cawn weld.
*Catrin MS Davies @ www.gwales.com*